Tổng thống Donald Trump đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska. Ông Trump tuyên bố muốn chấm dứt chiến tranh Ukraine nhưng lại không thấy cần thiết phải mời Ukraine tham dự hội nghị. Các nhà bình luận lo ngại rằng ông dường như đang chuẩn bị để nhượng bộ Putin, khiến hội nghị này gợi nhớ đến nỗ lực hòa bình của Thủ tướng Anh Neville Chamberlain và Thủ tướng Pháp Édouard Daladier tại Munich năm 1938.
Max Boot trên tờ The Washington Post viết: “Nếu Trump đồng ý các điều kiện của Putin, đó sẽ là màn tái diễn Hiệp ước Munich 1938, khi Thủ tướng Anh Neville Chamberlain trao vùng Sudetenland của Tiệp Khắc cho Adolf Hitler – một khu vực được phòng thủ kiên cố – mà không cần hỏi ý kiến người Tiệp. Đổi lại, Chamberlain chẳng nhận được gì ngoài lời hứa hão huyền ‘hòa bình cho thời đại của chúng ta’.”
Trong một cuộc phỏng vấn với The Conversation, Donald Heflin thuộc Trường Luật và Ngoại giao Fletcher (ĐH Tufts) cho biết ông không thích so sánh với nước Đức Quốc xã, nhưng vẫn chỉ ra điểm tương đồng: “Tiệp Khắc không có mặt ở bàn đàm phán. Ukraine cũng không.” Ông nhắc rằng các cường quốc phương Tây từng hứa đảm bảo an ninh cho Ukraine khi nước này từ bỏ vũ khí hạt nhân năm 1994 – giống như những gì họ đã hứa với Tiệp Khắc – nhưng rồi chẳng ai giữ lời.
Trở lại năm 1938
Ngày 20/2 năm ấy, Hitler phát biểu trước Quốc hội Đức, tuyên bố chính phủ Đức sẽ “quan tâm đến phúc lợi của người Đức sống ở các nước láng giềng.” Tháng sau, Hitler tiến hành Anschluss, thôn tính Áo mà không cần nổ súng.
Câu hỏi đặt ra: Liệu Nga có dừng lại ở Ukraine không?
Tình hình Tiệp Khắc khác với Áo. Người Tiệp và Slovak chiếm đa số, không nói tiếng Đức, và kiên quyết chống lại việc sáp nhập vào Đế chế. Vùng biên giới được phòng thủ kiên cố. Dù vậy, ngày 21/4, Konrad Henlein – thủ lĩnh Đảng Quốc xã ở Tiệp – đưa ra yêu sách đòi quyền tự trị Sudetenland và cầu cứu Hitler.
Tháng 6, Daladier khẳng định Pháp sẽ giữ nghĩa vụ hiệp ước với Tiệp Khắc, nhưng khi Pháp hỏi Anh sẽ hỗ trợ thế nào nếu chiến tranh nổ ra, câu trả lời thật đáng thất vọng. Hitler tin rằng Pháp sẽ không dám đánh. Quân Đức từng chiếm lại Rhineland (1936) và nuốt chửng Áo (1938) mà không gặp phản kháng. Sau này, tại Nuremberg, chính các tướng Đức cũng thừa nhận họ lo sợ các pháo đài biên giới Tiệp rất khó công phá.
Ngày 12/9, tại đại hội Đảng Quốc xã ở Nuremberg, Hitler công khai tố cáo người Tiệp, khiến quân đội Tiệp phải tổng động viên.
Để tránh chiến tranh, Chamberlain triệu tập hội nghị hòa bình và bay sang Munich. Mussolini cũng tham dự, nhưng Tiệp Khắc thì bị gạt ra ngoài. Kết quả: phương Tây quyết định nhượng bộ Hitler, trao Sudetenland cho Đức để đổi lấy “cam kết an ninh” và lời hứa Hitler sẽ không có thêm tham vọng lãnh thổ. Dĩ nhiên, Hitler đã lừa dối.
“Chính sách nhân nhượng” – có lúc tốt, có lúc nguy hại
Từ đó, “appeasement” (nhân nhượng) trở thành từ xấu trong ngoại giao. Tôi vẫn nhớ một khoảnh khắc truyền hình năm 2008: khi phe Cộng hòa tố Barack Obama theo đường lối nhân nhượng, ký giả Chris Matthews đã hỏi thẳng một bình luận viên GOP: “Ông Chamberlain đã làm gì ở Munich?” Người này ú ớ, chỉ biết lặp lại “appeasement” mà không hiểu thực chất.
Thực ra, có lúc nhân nhượng lại tốt. Làm dịu căng thẳng, tìm điểm chung, ngăn chiến tranh bằng những thỏa thuận có lợi đôi bên – tất cả đều đáng quý, với điều kiện bên kia thật sự muốn hòa bình. Israel và Ai Cập đã nhân nhượng lẫn nhau năm 1978: Ai Cập công nhận Israel, Israel trả lại bán đảo Sinai. Năm 1962, Tổng thống Kennedy cũng nhân nhượng Liên Xô: rút tên lửa khỏi Thổ Nhĩ Kỳ để đổi lấy việc Nga rút khỏi Cuba.
Nhưng ở Alaska, mọi chuyện khác. Ukraine – bên bị xâm lược – không hề có mặt. Và không có bằng chứng nào cho thấy Putin đã từ bỏ ý định “xóa sổ” Ukraine. Ông ta từng hy vọng nuốt trọn Ukraine như Hitler nuốt Áo. Nhờ sự kiên cường của quân đội Ukraine, Nga chỉ giữ được một phần bờ biển Azov để nối liền với Crimea (sáp nhập từ 2014). Nhưng không có lý do gì để tin Putin sẽ dừng lại.
Câu hỏi đặt ra: Có nên hợp pháp hóa những gì Nga chiếm đoạt bất hợp pháp không? Nếu câu trả lời là có – dù chỉ một phần – thì bao lâu nữa Putin sẽ tìm cách chiếm phần còn lại? Hitler chỉ mất sáu tháng sau Munich để nuốt trọn Tiệp Khắc.
Điểm khác biệt ở con người
Dù vậy, phép so sánh Munich – Alaska cũng có giới hạn. So Trump với Chamberlain là một sự xúc phạm… với Chamberlain. Chamberlain và Daladier là những chính khách danh dự, dù sai lầm. Còn Trump chỉ quan tâm quyền lực và tiền bạc, có lẽ thêm cả “giải thưởng hòa bình.” Thực tế, Trump giống Mussolini hơn bất kỳ ai trong hội nghị Munich.
Daladier phải chịu cảnh tù đày trong suốt Thế chiến II. Chamberlain từ chức ngày 10/5/1940 khi Đức tấn công Bỉ, Pháp và Hà Lan, nhưng vẫn ở lại nội các chiến tranh, rồi qua đời vì ung thư cuối năm đó.
Vậy, phép so sánh Alaska 2025 với Munich 1938 chỉ đúng một nửa. Về mặt chính sách đối ngoại – đúng. Về mặt con người – sai. Chỉ mong nó còn đúng ở một khía cạnh khác: hai năm sau Munich, nước Anh đã có “giờ phút huy hoàng nhất” khi đơn độc chống lại Hitler (1940–1941).
Có thể, nước Mỹ rồi cũng sẽ có một “giờ phút huy hoàng nhất” – nhưng phải đợi ít nhất ba năm nữa, sau khi Trump rời nhiệm sở.
Dịch theo: Is Alaska 2025 like Munich 1938? Yes and no. | National Catholic Reporter
