Vào cuối thế kỷ XVI và đầu thế kỷ XVII, thế giới bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ với những cuộc khám phá địa lý và sự giao lưu văn hóa chưa từng có. Các cường quốc châu Âu như Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, và sau này là Hà Lan, Anh và Pháp, đua nhau khám phá và chinh phục những vùng đất mới, từ châu Mỹ đến Đông Nam Á. Đối với họ, việc tìm kiếm thị trường mới và mở rộng lãnh thổ không chỉ đơn thuần là thương mại, mà còn là công cuộc mang theo nền văn minh và đức tin Công giáo – một biểu tượng của sự thịnh vượng và sức mạnh châu Âu thời bấy giờ.
Các cường quốc Công giáo Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha tranh chấp quyền kiểm soát thương mại toàn cầu, đến mức cả hai phải nhờ đến Giáo hoàng phân xử. Năm 1493, Giáo hoàng Alexandre VI ban sắc chỉ Inter Caetera, chia thế giới thành hai khu vực: Tây Ban Nha kiểm soát phía Tây và Bồ Đào Nha kiểm soát phía Đông. Với phân chia này, Đông Nam Á, trong đó có Đại Việt (tức Việt Nam), thuộc quyền bảo trợ của Bồ Đào Nha.
Các Nước Phương Tây: Từ Khám Phá Đến Truyền Giáo
Sự bảo trợ của Bồ Đào Nha mang theo các giáo sĩ Công giáo đến Đông Nam Á cùng với các thương nhân, nhà thám hiểm. Họ được khuyến khích truyền bá đức tin đến những vùng đất mới và thiết lập hệ thống truyền giáo. Đối với các giáo sĩ, đây là cơ hội thiêng liêng để thực hiện sứ mệnh, mang đến đức tin Công giáo cho các dân tộc được xem là “đất truyền giáo”.
Các Nước Á Đông: Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam
Với các nước Á Đông như Trung Quốc và Nhật Bản, sự xuất hiện của người châu Âu ban đầu được nhìn nhận là cơ hội, nhưng dần dần bị xem là mối đe dọa. Nhật Bản, vào đầu thế kỷ XVII, từng mở cửa đón người Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, nhưng sau đó lại cấm đạo và trục xuất tất cả các giáo sĩ vào năm 1614 do lo ngại ảnh hưởng của Công giáo đến chính trị và văn hóa Nhật Bản. Trung Quốc, dù mở cửa giao thương, vẫn duy trì chính sách cẩn trọng và giám sát nghiêm ngặt các hoạt động truyền giáo. Trái lại, Việt Nam trong giai đoạn này là một vùng đất phức tạp nhưng tiềm năng cho các nhà truyền giáo phương Tây.
Việt Nam: Một Quốc Gia Bị Phân Chia Nhưng Cởi Mở
Vào thời điểm này, Việt Nam chưa thống nhất. Đất nước được chia thành hai vùng: Đàng Ngoài, do các chúa Trịnh kiểm soát dưới danh nghĩa của nhà Lê, và Đàng Trong do các chúa Nguyễn cai trị. Đàng Ngoài chủ yếu bao gồm miền Bắc Việt Nam, trong khi Đàng Trong bao gồm miền Trung và miền Nam Việt Nam ngày nay. Việt Nam giai đoạn này có tên gọi là “Đại Việt”. Quyền lực thực tế nằm trong tay các chúa Trịnh và Nguyễn, tuy nhiên triều đình vẫn duy trì mối quan hệ ngoại giao với các nước phương Tây để phục vụ mục tiêu của mình. Cả Chú Trịnh và Nguyễn đều nhìn thấy lợi ích kinh tế từ giao thương với phương Tây, nhất là để tiếp cận vũ khí và kỹ thuật quân sự tiên tiến.
Cuộc Giao Thoa Đông Tây Và Những Bước Chân Đầu Tiên Của Công Giáo
Năm 1533, theo Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, một người phương Tây tên I-nê-khu đã đến Ninh Cường và Quần Anh để truyền bá đức tin. Đây được coi là dấu mốc đầu tiên của Công giáo tại Việt Nam. Tiếp nối sau đó là các chuyến truyền giáo của các giáo sĩ Dòng Đa Minh và Phanxicô từ Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha vào nửa cuối thế kỷ XVI, mang theo không chỉ đức tin mà cả những ảnh hưởng văn hóa, kiến thức và phong tục phương Tây.
Bắt đầu từ năm 1615, các giáo sĩ Dòng Tên đặt nền móng cho Công giáo chính thức tại Việt Nam. Những linh mục như Francesco Buzomi, Diogo Carvalho và sau này là Alexandre de Rhodes không chỉ giảng đạo mà còn học tiếng Việt và ghi chép lại phong tục tập quán để hòa nhập tốt hơn. Năm 1627, Alexandre de Rhodes đến Đàng Ngoài và được chúa Trịnh Tráng tiếp đón nồng hậu. Với tinh thần cởi mở, các giáo sĩ và thầy giảng đã giúp xây dựng nên cộng đồng Công giáo đầu tiên tại Đàng Trong và Đàng Ngoài.
Đối Thoại Và Xung Đột Văn Hóa
Công giáo, với triết lý sống một vợ một chồng, tôn trọng các giá trị nhân quyền, tư tưởng bình đẳng giữa nam và nữ, và quyền tự do tín ngưỡng, bắt đầu có những xung đột với quan điểm truyền thống và hệ tư tưởng Nho giáo vốn là nền tảng xã hội Việt Nam. Trong khi các chúa Nguyễn ở Đàng Trong vẫn hỗ trợ Công giáo để phát triển quan hệ thương mại với phương Tây, các chúa Trịnh ở Đàng Ngoài lại ngày càng thận trọng khi chứng kiến sự gia tăng ảnh hưởng của Công giáo.
Việc Công giáo phát triển cũng khiến nhiều người e ngại rằng tôn giáo này có thể làm xáo trộn cấu trúc xã hội truyền thống. Ngoài ra, các giáo sĩ Công giáo lại có mối quan hệ chặt chẽ với các quốc gia phương Tây nên các quan lại và trí thức bản địa lo lắng về nguy cơ Công giáo trở thành một công cụ chính trị cho các thế lực ngoại bang.
Hành Trình Kết Nối Đông Tây Và Lời Mời Gọi Khám Phá
Mặc dù gặp phải không ít khó khăn, Công giáo vẫn dần bén rễ trên đất Việt. Những giáo sĩ đầu tiên đã xây dựng được các cộng đồng Công giáo nhỏ nhưng bền bỉ, bất chấp mọi thách thức từ chính quyền địa phương và khó khăn trong hòa nhập văn hóa. Các Ngài đã tạo nên một nền tảng cho Công giáo ở Việt Nam, đồng thời mang theo những yếu tố văn hóa và tri thức phương Tây, góp phần vào bức tranh giao thoa giữa hai nền văn minh Đông và Tây.
Và đây mới chỉ là chương mở đầu cho cuộc hành trình dài. Để hiểu rõ hơn về những người tiên phong đã vượt qua muôn vàn thử thách để thực hiện sứ mệnh của mình, mời bạn đón đọc bài viết tiếp theo: “Người Tiên Phong Trên Đất Việt: Các Nhà Truyền Giáo Đầu Tiên” – để tìm hiểu về những gương mặt đầu tiên, những người đã gieo mầm Công giáo trên đất Việt và di sản tinh thần mà họ để lại cho lịch sử tôn giáo và văn hóa Việt Nam.
Tham khảo:
- Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục – Biên niên sử do Quốc sử quán triều Nguyễn soạn dưới triều vua Tự Đức, ghi lại các sự kiện lịch sử và sự xuất hiện của Công giáo tại Việt Nam từ năm 1533 với sự truyền giáo của giáo sĩ phương Tây tại làng Ninh Cường và Quần Anh.
- Tài liệu về Công giáo tại Việt Nam – Các ghi chép từ giáo hội và tài liệu nghiên cứu lịch sử Công giáo Việt Nam, bao gồm các nguồn chính thống và tài liệu từ các giáo hội Công giáo, như bài viết “Cuộc hội nhập văn hóa của Giáo hội Công Giáo Việt Nam (1533-2019)” của Linh mục Antôn Nguyễn Ngọc Sơn, là một trong những nguồn chi tiết về hành trình truyền giáo và sự phát triển của Công giáo ở Việt Nam.
- Tài liệu lịch sử về thế giới và Á Đông thời kỳ Phục Hưng – Các tài liệu về lịch sử khám phá địa lý thế giới, đặc biệt về những chuyến đi và cuộc giao thương của các nước châu Âu trong thế kỷ XV – XVII. Điều này bao gồm sắc chỉ “Inter Caetera” của Giáo hoàng Alexandre VI vào năm 1493, phân chia thế giới thành hai khu vực bảo trợ cho Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, ảnh hưởng đến việc truyền giáo tại Đông Nam Á.
- Các tư liệu về Dòng Tên và Hội Truyền Giáo Pháp – Các tài liệu liên quan đến hoạt động truyền giáo của các dòng tu Công giáo như Dòng Tên và Hội Thừa sai Paris (MEP), cung cấp thông tin chi tiết về hành trình truyền giáo, việc học tiếng Việt, và sự phát triển của chữ Quốc ngữ qua các hoạt động của các nhà truyền giáo như Alexandre de Rhodes.
-
Nguồn từ các bài viết chuyên đề về Công giáo tại Việt Nam – Bài viết Công giáo tại Việt Nam trên Wikipedia tiếng Việt cung cấp thêm thông tin tổng quan về lịch sử Công giáo, sự phân chia các giáo phận, và ảnh hưởng của các giáo sĩ Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Pháp đến việc truyền giáo ở Việt Nam.
