Đức Giáo hoàng Lêô là ai? | 5 điều bất ngờ học được khi viết bài về Robert Prevost

Từ trái qua: Một bức ảnh không ghi ngày tháng của Đức Giáo hoàng Lêô XIV khi còn trẻ (ảnh OSV News / Tỉnh Dòng Augustinô Mẹ Thiên Chúa Nhân Lành); Đức Giáo hoàng Lêô XIV vẫy chào đám đông tại Quảng trường Thánh Phêrô, Vatican khi cùng họ đọc kinh Truyền Tin ngày 6 tháng 7, 2025 (ảnh CNS / Vatican Media).

Khi Hồng y Dominique Mamberti công bố “Robertum Franciscum Prevost” sẽ là vị Giáo hoàng tiếp theo, chọn tông hiệu là Lêô XIV, tôi thật sự không biết phải nghĩ gì. Phản ứng đầu tiên của tôi là ngạc nhiên vì một người Mỹ được bầu làm lãnh đạo Giáo hội Công giáo, nhưng ngoài những thông tin cơ bản trong lý lịch, tôi biết rất ít về ông.

Trong hai tháng qua, nhóm podcast “Bên trong Vatican” của chúng tôi đã thực hiện loạt podcast ba phần nhằm trả lời câu hỏi “Đức Lêô XIV là ai?”. Chúng tôi tiếp cận từ nhiều khía cạnh: trò chuyện với nhà phả hệ học đã lần ra gốc gác Creole của Đức Giáo hoàng, bạn thuở nhỏ, các linh mục Augustinô từng sống cùng ông, giáo dân tại Peru và các đồng nghiệp tại Vatican.

Tất nhiên, không cuộc phỏng vấn nào có thể làm sáng tỏ hoàn toàn một con người, và giữa lúc cả thế giới đều cố gắng tìm hiểu cùng một người, nhiều nhận xét chúng tôi nghe được về vị giáo hoàng mới đã được lặp đi lặp lại: ông là người biết lắng nghe, điềm đạm và là người kiến tạo nhịp cầu. Dù vậy, vẫn có một số điều khiến tôi bất ngờ những điều không thấy nhắc đến nhiều trong các bài viết về Đức Lêô XIV. Dưới đây là 5 điều nổi bật nhất.

1. Ngài là một người bạn chân thành

John Merkelis, O.S.A., gọi thân mật là “Merk,” là bạn với Đức Giáo hoàng Lêô, mà ông gọi là Bob, từ khi cả hai còn ở tuổi thiếu niên. Họ cùng theo học chủng viện trung học Augustinô ở Holland, Michigan, rồi học tiếp  Merk học sau Bob một năm – tại Đại học Villanova và sau đó là Liên hiệp Thần học Công giáo (Catholic Theological Union).

Một cuối tuần dịp lễ Lao động, khi cả hai còn là sinh viên tại C.T.U., hầu hết các linh mục Augustinô sống ở Chicago đều về St. Louis chơi. Merk ở lại vì bị ốm một sự “ốm may mắn”, vì nhờ vậy ông được ở gần gia đình khi nhận tin cha mình qua đời. Ông để lại một mảnh giấy nhắn ở nhà Dòng lúc ấy chưa có điện thoại di động  rồi về nhà mấy ngày.

Khi trở lại vào lúc 1 giờ 30 sáng, ông thấy một người đang ngồi một mình trước bậc thềm: Bob Prevost. Bob đã đọc mảnh giấy và thức đợi ông trở về.

“Thật sự rất xúc động,” Merk kể lại trong podcast, giọng ông và tôi đều nghèn nghẹn. “Hành động ấy nói lên con người anh ấy. Rất đúng với con người anh ấy.”

2. Mục vụ tại Peru đầy hiểm nguy

Cha Bob Prevost làm việc tại Peru từ năm 1985 trong một năm, rồi trở lại từ 1987 đến 1999, lập giáo xứ và đào tạo các linh mục trẻ cho Dòng Augustinô và giáo phận Trujillo. Những năm 1980–1990 là thời kỳ đầy bất ổn tại Peru. Từ đầu thập niên 1980, hai tổ chức khủng bố bắt đầu tàn phá vùng nông thôn miền nam, phá hoại cơ sở hạ tầng và ám sát người nước ngoài, lãnh đạo chính trị.

John Lydon, O.S.A., một trong hai bạn cùng nhà với Cha Prevost tại Trujillo, nhớ lại rằng ban lãnh đạo Dòng đã yêu cầu các tu sĩ soạn kế hoạch rút khỏi Peru nhưng họ từ chối. Khi Cha Prevost đang thi hành sứ vụ, làn sóng khủng bố lan đến phía bắc, nhà nước phản ứng mạnh tay, khiến khoảng 70.000 người Peru thiệt mạng. Kinh tế và nền dân chủ nước này cũng đứng bên bờ vực sụp đổ.

Giữa thập niên 1990, Tổng thống Alberto Fujimori lên nắm quyền. Tuy được bầu cử hợp pháp, ông đã vượt quá nhiệm kỳ, giải tán Quốc hội và trở thành nhà độc tài trên thực tế. Dưới chế độ của ông, người dân Peru phải chịu đàn áp và vi phạm nhân quyền.

Phản đối lại, sinh viên và xã hội dân sự tổ chức tuần hành. Cha Prevost – lúc này được gọi là Padre Roberto tổ chức giáo xứ vẽ biểu ngữ, cùng xuống đường biểu tình.

“Vì tôi, Bob và các linh mục khác là người nước ngoài, với màu da khác biệt, cảnh sát và người dân dễ nhận ra chúng tôi là linh mục ngoại quốc. Điều này giống như một lá chắn giúp đoàn biểu tình tránh bị đàn áp công khai,” Cha Lydon nói.

3. Với vai trò mục tử, ngài trao quyền cho giáo dân

Cuối thập niên 1960, các linh mục Augustinô ở Peru khởi xướng một mô hình mục vụ mới, lấy cảm hứng từ các hội nghị Giám mục Mỹ Latinh ở Medellín (1968) và Puebla (1979). Mô hình mang tên “Hình ảnh Giáo xứ Mới,” nhằm trao quyền cho giáo dân trong việc rao giảng và truyền giáo, đặc biệt tại vùng nông thôn thiếu linh mục.

Mỗi giáo xứ được chia nhỏ thành các vùng địa lý. Từng vùng do một nhóm giáo dân phụ trách, đảm nhiệm từ phát hành bản tin đến dạy giáo lý, vận động quyên góp hỗ trợ người nghèo. Các linh mục, trong đó có Cha Prevost và Cha Lydon, huấn luyện và đồng hành với họ, nhưng không giữ vai trò lãnh đạo.

Socorro Cassaro Novoa, một giáo dân lãnh đạo tại giáo xứ Thánh Rita thành Cascia chia sẻ:

“Padre Roberto là người kết nối với mọi người người lớn, thanh thiếu niên, cả trẻ em. Cách tiếp cận ấy khiến ai cũng muốn tham gia. Công việc không chỉ xoay quanh nhà thờ, mà là ra ngoài, thi hành sứ vụ, giúp đỡ người khác, loan báo Tin Mừng cho anh chị em mình.”

4. Ngài cương quyết, nhưng biết thay đổi khi cần

Ngay sau khi Hồng y Prevost được bầu làm giáo hoàng, nhiều người nói với tôi rằng ông là người biết lắng nghe, cân nhắc các ý kiến, nhưng khi đã quyết thì rất vững vàng.

Arthur Purcaro, O.S.A., người từng làm việc sát cánh với Cha Prevost khi ông là Bề trên Tổng quyền Dòng Augustinô (2001–2013), cũng xác nhận điều đó. Tôi hỏi ông liệu có lúc nào Cha Prevost thay đổi ý kiến sau khi đã quyết định chưa.

Ông kể một câu chuyện, sau khi đã xin phép Đức Lêô xác nhận và được ngài cho phép chia sẻ:

Khi Cha Prevost còn là Bề trên Tổng quyền, nhiều dòng nam khác đã đưa “bảo vệ môi trường” vào các hoạt động công lý và hòa bình. Cha Purcaro đề xuất điều này, nhưng Prevost lúc đó từ chối.

Sau khi dự một cuộc họp của Liên minh Bề trên Tổng quyền, Prevost đổi ý.

“Khi trở về, ngài nói với tôi: ‘Tôi nghĩ chúng ta nên làm điều này.’ Điều đó nói lên con người ngài và chính ngài kể lại câu chuyện ấy,” Cha Purcaro nói.

5. Giáo hoàng Lêô không còn là Robert Prevost

Emilce Cuda, Thư ký Ủy ban Giáo hoàng về Mỹ Latinh, từng làm việc sát với Hồng y Prevost trong hai năm trước khi ngài được bầu giáo hoàng. Cô nói với tôi:

“Giờ ta nói về Prevost, nhưng Lêô sẽ không còn là Prevost nữa. Ngài sẽ là Giáo hoàng Lêô.”

Một lời nhắc nhở sâu sắc. Được bầu làm giáo hoàng là biến cố thay đổi toàn bộ cuộc đời – điều mà hầu hết chúng ta không bao giờ trải nghiệm. Hồng y Prevost, một người sống kín đáo, giờ là một trong những nhân vật nổi tiếng nhất thế giới.

Đức Giáo hoàng Phanxicô từng nói: khi còn là Hồng y Jorge Mario Bergoglio, ngài đã chuẩn bị nghỉ hưu. Nhưng sau khi được bầu, ngài được ban sức mạnh và sự hăng hái cho hành trình 12 năm đầy bận rộn.

Câu nói của Cuda khiến tôi nhận ra: tôi đã cố gắng trả lời câu hỏi “Đức Lêô XIV là ai?”  nhưng thực chất tôi đã trả lời “Robert Prevost là ai?” Câu trả lời ấy có thể gợi mở về Đức Lêô, nhưng không thể định hình toàn bộ. Câu trả lời thật sự đang dần hé lộ trước mắt chúng ta, từng ngày, trong triều đại giáo hoàng non trẻ này.

Nguồn: America Magazine – Colleen Dulle, phóng viên Vatican