Ngày 09 tháng 9 năm 1659 được nhiều người xem là cột mốc quan trọng trong lịch sử Giáo hội Công giáo Việt Nam, khi hai địa phận Tông tòa đầu tiên tại Đàng Trong và Đàng Ngoài được thiết lập. Đức cha François Pallu và Đức cha Lambert de la Motte được bổ nhiệm làm Đại diện Tông tòa tiên khởi, đặt nền móng cho sự hình thành Giáo hội Công giáo Việt Nam.
Tuy nhiên, câu hỏi khi nào Giáo hội Việt Nam chính thức được thành lập vẫn là một vấn đề gây tranh luận. Có những ý kiến cho rằng, Giáo hội đã được hình thành khi các nhà thừa sai đầu tiên đến Việt Nam hoặc khi những tín hữu đầu tiên được rửa tội. Tuy nhiên, một số người khác lại cho rằng chỉ khi có sự hiện diện của các vị Đại diện Tông tòa mới có thể xem như Giáo hội Việt Nam thực sự được thành lập.
Theo Cha Maurice Vidal, một chuyên gia Giáo hội học, sự hiện diện của các nhà thừa sai hoặc những tín hữu đầu tiên chưa đủ để nói rằng Giáo hội đã được thành lập. Cha Vidal nhấn mạnh rằng, để hình thành một Giáo hội, cần có một cộng đoàn tín hữu đủ lớn và có sự lãnh đạo của một vị giám mục hợp pháp. Từ đó, Giáo hội có thể hoạt động và phát triển dưới sự giám sát của Tòa thánh.
Cha Vidal cũng đưa ra ví dụ từ Kinh thánh về sự giảng dạy của Thánh Phaolô tại Athen. Dù có một số người tin theo lời giảng của thánh Phaolô, nhưng cộng đoàn tại Athen chưa đủ lớn để hình thành một Giáo hội. Điều này cho thấy rằng, sự hiện diện của một số tín hữu đơn lẻ chưa đủ để tạo nên một Giáo hội, mà cần phải có sự hình thành một cộng đoàn đủ mạnh và có sự quản lý của một vị giám mục.
Cha Vidal cũng dẫn chứng từ truyền thống và thần học của Thánh Thomas d’Aquin. Theo đó, việc Tin Mừng được rao giảng khắp nơi không đồng nghĩa với việc Giáo hội đã được hình thành. Để một Giáo hội thực sự tồn tại, cần phải có sự hiện diện của một cộng đoàn tín hữu được quy tụ quanh lời Chúa và Bí tích Thánh Thể, dưới sự hướng dẫn của một giám mục hợp pháp.
Trong trường hợp của Việt Nam, ngày 09 tháng 9 năm 1659 là ngày Tòa thánh bổ nhiệm hai vị Đại diện Tông tòa và phân chia lãnh thổ Đàng Trong và Đàng Ngoài. Đây là dấu mốc quan trọng đánh dấu sự ra đời chính thức của Giáo hội Công giáo Việt Nam, dù lúc đó các địa phận chỉ ở trạng thái tạm thời theo giáo luật.
Tóm lại, ngày 09/9/1659 có thể xem là ngày thành lập chính thức của Giáo hội Công giáo Việt Nam. Đây là thời điểm mà Giáo hội tại Việt Nam được Tòa thánh công nhận và bắt đầu hành trình phát triển suốt hơn ba thế kỷ sau đó.
Tổng hợp tại: NGÀY THÀNH LẬP GIÁO HỘI VIỆT NAM 09/9/1659?
